Mooie stops langs de Waterlinies
Hollandse Waterlinies – van Lek tot Linge en Waal

Geschreven door Marleen Brekelmans

Over de Hollandse Waterlinies

Als wij Nederlanders ergens goed in zijn, is het wel het managen van het vele water in ons land. We geven het de ruimte of bedwingen het juist. Eeuwenlang zetten we het water ook militair in, als verdediging tegen buitenlandse invallen. De verschillende waterlinies in ons land herinneren daar nog aan. De bekendste zijn de Stelling van Amsterdam en de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig hebben de forten, kastelen en andere verdedigingswerken andere functies gekregen en zijn ze stoere, verrassende plekken om te bezoeken.

Ik neem je mee langs de Hollandse Waterlinies van de Lek tot de Linge en de Waal. Elke plek met een eigen verhaal. Ontdek niet alleen de indrukwekkende forten, loopgraven en verdedigingswallen, ook mooie wandelingen en fietsroutes in de buurt en de leukste plekjes voor een (koffie-)stop. Ga mee op pad van noord naar zuid.

Tip 1: Werk aan de Groeneweg

Aan de noordzijde van de rivier de Lek ligt Werk aan de Groeneweg, een verdedigingswerk met bunkers en loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog, onderdeel van de Hollandse Waterlinies. De plek ligt een beetje verscholen in de weilanden bij Schalkwijk. V​olg vanaf de parkeerplaats een kronkelend wandelpad ​l​angs meer dan vijftig betonnen groepsschuilplaatsen, gerangschikt tussen grasdijken en boomgaarden. Ooit gebouwd om soldaten te beschermen, nu stil en begroeid, vormen ze een uniek openluchtmuseum waar natuur en erfgoed hand in hand gaan. Met informatiepanelen, spannende kijkgaten​, doodlopende loopgraven en kindvriendelijke opdrachten komt de geschiedenis tot leven, zonder dat het zwaar aanvoelt.

Werk aan de Groeneweg is vrij toegankelijk. In het voorjaar bloeien de bermen vol bloemen, ’s zomers hoor je enkel het ruisen van het gras en het gekwetter van vogels. Een haas kruist je pad, een reiger staart je aan vanaf de waterkant. Zoek een bankje uit en geniet van de stilte – op een plek die ooit bedoeld was voor verdediging, maar nu uitnodigt tot onthaasting.

Werk aan de Groeneweg – Groeneweg, 3998 NH Schalkwijk

Wandelen: Kies voor de wandeling Rondje Liniepontje, een wandelroute van 10 kilometer. De route loopt vanaf Werk aan de Groeneweg door uiterwaardengebied De Steenwaard via Culemborg (met de pont over die het hele jaar vaart), naar Werk aan het Spoel en Fort Everdingen. De route is alleen in het voorjaar en de zomer te lopen vanwege de vaartijden van het E-Liniepontje. Dit pontje vaart van mei tot september tussen de forten Werk aan het Spoel, Werk aan de Groeneweg en Fort Everdingen.

  • Het Klompenpad Lint en Liniepad (10 kilometer) loopt langs Werk aan de Groeneweg en Fort Honswijk en door het buitengebied van Schalkwijk.
  • Combineer dit Klompenpad met het Goilberdingerpad (11, 15 of 18 kilometer) aan de andere kant van de Lek

Tussenstops: Kies voor het Rondje Liniepontje en maak een tussenstop in de stad Culemborg. Vanaf de pont wandel je zo het stadje in. Verken de verdedigingswerken langs de Lek en slenter in het eeuwenoude stadshart langs fijne terrasjes, winkels en ateliers. Dit stadje is leuk! Drink een koffie bij Knus, schuif aan voor de lunch bij Brasserie Streek of blijf aan de Lek en geniet op het terras in het gras van De Vrijbuiter. Wil je op een bijzonder plekje borrelen of dineren? Cul Sec is een resto,bar en wijntuin in één, in de buurt van het station van Culemborg.

Fort in de buurt: Op loopafstand van Werk aan de Groeneweg ligt Fort Honswijk. Fort Honswijk is ​e​en imposant fort aan de Lekdijk bij Schalkwijk​, een van de oudste en grootste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Met zijn dikke bakstenen muren en metersdiepe gangen is het alsof je een andere wereld binnenstapt.​ Wandel over de wallen, loop door donkere gangen en kijk uit over de Lek. Fort Honswijk is stoer, stil en groots tegelijk – een must-see voor wie de kracht van de Hollandse Waterlinies echt wil voelen.

Tip 2: Werk aan het Spoel

Net buiten Culemborg, verscholen tussen de rivier de Lek en de dijk, ligt Werk aan het Spoel – een plek waar rust, historie en creativiteit samenkomen. Wat ooit een verdedigingswerk was, gebouwd om het land onder water te zetten ter bescherming van de Lekdijk, is nu een sfeervol openluchtpodium. Hier wandel je langs graswallen, oude kazematten en bomvrije gebouwen die herinneren aan de functie die het terrein vroeger had in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De verhalen uit het verleden gaan hier naadloos over in kunst, natuur en cultuur. Werk aan het Spoel is een knooppunt van wandel- en fietsroutes. Door het liniepontje kun je hier alle kanten op.

Caatje aan de Lek en Werk aan het Spoel – Goilberdingerdijk 40, Culemborg

Wandelen: Tijdens het Rondje Liniepontje kom je langs Werk aan het Spoel. Maak een extra lusje door om het fort en de gracht te lopen.

  • Klompenpad het Goilberdingerpad (11, 15 of 18 kilometer) start bij Werk aan het Spoel en loopt door het landelijke buitengebied van Culemborg, met onder andere Fort Everdingen.

Tussenstops: Restaurant Caatje aan de Lek vind je in het Forthuis bij Werk aan het Spoel. Een bijzonder gebouw met grote glazen wanden. Je kijkt uit over de uiterwaarden, de spoorbrug van Culemborg en het amfitheater. Caatje kookt met eerbied voor de natuur en gebruikt alleen de beste ingrediënten, liefst afkomstig uit de omgeving. Je kunt hier lunchen en uitgebreid borrelen met Caatje’s plukplank.

Fort in de buurt: Loop vanaf Caatje het Jan Blankenpad (​3​,5 ​k​ilometer) door de uiterwaarden naar Fort Everdingen – thuisbasis van Bierbrouwerij Duits & Lauret​.

Tip 3: Fort Everdingen

Wanneer je van Werk aan het Spoel naar Fort Everdingen gaat, wandelend of met het Liniepontje, dan zie je het sluizenstel bij het fort. Het werd gebruikt om inundatie van het gebied mogelijk te maken (onder water zetting) en bestaat uit de Inlaatsluis, de Beersluis en de Inundatiesluis. Deze sluizen geven je een goed beeld van hoe zo’n onderwaterzetting tot stand kon komen.

Fort Everdingen is ooit gebouwd om de Lek en het land te verdedigen. Nu is het een unieke plek waar je kunt wandelen over graswallen, rondkijken in eeuwenoude kazematten én genieten van een ambachtelijk gebrouwen biertje. Wat Fort Everdingen zo bijzonder maakt? Niet alleen de locatie, ook de combinatie van geschiedenis en creativiteit. Je kunt er kamperen op het terrein, een rondleiding volgen door het torenfort of neerstrijken op het terras van Fortbrouwerij Duits&Lauret, het warme hart van het fort. Proef hier van de rust – en het bier. Het is een plek vol verhalen, midden in het groen, met de rivier als stille getuige.

Fort Everdingen – Noodweg 2, Everdingen

Wandelen: Tijdens het Rondje Liniepontje kom je langs Fort Everdingen. Je kunt een extra lus van 5 kilometer wandelen langs de lek en over de Lekdijk langs Everdingen.

  • Klompenpad het Goilberdingerpad (11, 15 of 18 kilometer) slingert door de uiterwaarden van de Lek en doet onderweg Fort Everdingen aan.

Tussenstop: Bierbrouwerij Duits & Lauret bevindt zich sinds 2015 binnen de muren van het fort. Een stoere locatie met een stoer brouwlokaal waar bier wordt gebrouwen om van te genieten. De fortbiertjes worden gebrouwen van het originele drinkwater uit de waterkelders (via het dak van het fort verkregen).

Bunker in de buurt: Onderweg naar je volgende bestemming ten zuiden van Everdingen rijd je over de mooie Diefdijk met aan beide kanten regelmatig restanten van de Diefdijklinie. Deze linie verbindt Fort Everdingen met Fort Vuren. Een van de meest imposante plekken langs de dijk is de doorgezaagde bunker (Bunker 599 – Molenkade 5, Culemborg). Een trap voert vanaf de dijk naar een pad dat door de bunker tot over het water loopt.  

Tip 4: Fort Vuren

Van de Lek gaan we de Linge over naar de Waal, waar Fort Vuren als een vesting aan de dijk ligt. Als er een plekje langs de Hollandse Waterlinie is, dat je niet mag missen dan is het Fort Vuren! Wandel over de ophaalbrug het forteiland op en voel alsof je in het buitenland bent. Het fort is prachtig gerenoveerd, heeft een groot terras onder de bomen en een eigentijds restaurant. Restaurant Vurig nodigt uit om lekker lang te tafelen. De sfeer in het restaurant past goed bij de sfeer van het fort. Heb je op het terras het gevoel in Frankrijk te zijn, de sfeer van de bistro sluit daar mooi bij aan. En dan de hotelkamers! Zo mooi! Maak een wandeling over het terrein, kijk uit over de Waal, loop onder langs de vesting en bekijk de toren van binnen.

Het historische torenfort bestaat nu uit restaurant Vurig en overnachtingsmogelijkheden in appartementen, Fortlodges en Fortkamers, in de bunker en op de camping. De kamers en appartementen bevinden zich in de voormalige munitie-opslag en in de monumentale Contrescarp-galerij (de boog om de oude toren). Ze zijn heel smaakvol vormgegeven en eigentijds gemeubileerd, met alle comfort van nu. Stoer en romantisch tegelijk.

Fort Vuren – Waaldijk 29, Vuren

Overnachten bij Fort Vuren? Lees meer >

Wandelen: Klompenpad Vurensche Polderpad (15 kilometer) loopt langs Fort Vuren, de Waal en door het Lingebos.

Fietsen: In de routegids Hollandse Waterlinies tussen Lek en Waal staan 10 mooie wandel- en fietsroutes. Eén van die fietsroutes is de Lingewaalroute van 42 kilometer. De route voert je dwars door het rivierenlandschap, langs de Linge en de Waal en verbindt de drie Forten Vuren, bij Asperen en GeoFort met elkaar. Start de route vanaf je accommodatie bij Fort Vuren en slinger door het Lingebos naar het prachtige stuk over de Zuiderlingedijk tussen Spijk en Heukelum. Het is er zo mooi! Idyllische boerderijen, mooie dorpen, de Linge die slingert… Bij Heukelum kun je met het pontje over naar Leerdam.Na de forten volg je de Waal terug naar Fort Vuren.

In de buurt: Je bezoek aan Fort Vuren combineren? Bezoek ook vestingstad Gorinchem en ga met het pontje over naar Woudrichem en Slot Loevestein. Leuk om op de fiets te doen. Ze zijn te huur bij Fort Vuren!

Tip 5: Fort bij Asperen

Fort bij Asperen ligt op een hele mooie locatie, in de bocht bij Sluis Asperen aan de Linge. Dat is een bijzonder sluizencomplex, bestaande uit de Noorder en Zuider Lingesluis. De inundatiesluizen hadden een belangrijke functie voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waarmee twee gebieden onder water konden worden gezet. Aan de rand ervan ligt Fort bij Asperen, aan het zicht onttrokken door de dijk en hoge bomen. Fort bij Asperen is een 19e-eeuws torenfort, gebouwd om het omliggende gebied bij dreiging te kunnen inunderen. Je kunt het terrein verkennen, een kijkje nemen in het imposante ronde hoofdgebouw waar een museum je mee terugneemt in de tijd en de toren beklimmen. In de bijbehorende Genieloods zit een restaurant waar je welkom bent voor de lunch, borrel en in het weekend ook diner.

Wandelen: De Wandelroute ‘Parels langs de Linge’ (12 kilometer) start in Leerdam en brengt je al wandelend langs de rivier de Linge naar Acquoy en Asperen langs pittoreske dorpjes en Fort bij Asperen.

Fietsen: De Lingewaalroute van 42 kilometer komt langs het fort.

Tussenstops: een paar leuke en lekkere stops die het omrijden waard zijn.

  • Bij Kaatje’s theetuin (Diefdijk 1, Leerdam) bakt Mariska de lekkerste taarten, zoals kwark-, pecannoten– of appeltaart. Kun je niet kiezen? Bestel de high tea! Ook een fijn adresje voor de lunch.
  • Linge Loods Paradijs (Oude Zuiderlingedijk 4b, Asperen) is meer dan een boerderijwinkel. Het is een biologische streekwinkel met boomgaardcafé bij het fruitbedrijf van de familie. Hier haal je groente en fruit van eigen land, maar ook streekproducten als kaas, jam en sap – vaak biologisch. Op zaterdag vind je hier vers biologisch brood van bakkerij Kruim natuurbrood uit Culemborg. In het boomgaardcafé is geniet je op je gemak van een cappuccino of verse kruidenthee met een huisgemaakt taartje.
  • Stoppen in Leerdam? Kijk of Kiky aan de Linge geopend is, een heerlijk zonnig terras aan het water (Zuidwal 3A, Leerdam).

Bunker in de buurt: Aan de Meerdijk bij Asperen liggen loopgraven en oude bunkers. De loopgraven zijn met cortenstaal opnieuw vormgegeven, de bunker met geschutskoepel is hersteld. Maak gelijk een ommetje door het dorpje Acquoy met de idyllische Lingedijk en het authentieke café Lingezicht met terrasje aan de dijk.

Tip 6: GeoFort bij Herwijnen

GeoFort ligt in Herwijnen, in de Betuwe langs de rivier de Linge, vlakbij Fort bij Asperen. Het forteiland is omgevormd tot een educatieve attractie waar alles om de toekomst van de aarde draait. Verdwaal in het klimaatdoolhof of bouw de hoogste toren die tegen een aardbeving kan.

Het GeoFort is favoriet bij kinderen. Het grote forteiland is op zich al een avontuur voor kinderen. Buiten kunnen ze op een trekbootje naar een eilandje in de vorm van Nederland om te ervaren welk deel van Nederland onder water komt te staan als de dijken doorbreken. Ook is er een flinke speeltuin. In het fort zijn interactieve activiteiten die allemaal te maken hebben met geo. Ook zijn er speurtochten door de kazerne, in de ondergrondse gang en langs de bastions van het forteiland. Voor de jongste generatie heeft GeoFort heel Nederland nagebouwd in Minecraft.

GeoFort – Nieuwe Steeg 74, Herwijnen

Wandelen: Loop het Laarzenpad GeoFort, een avontuurlijke route van 5 kilometer. Start bij het fort, slinger over de Lingedijk en wandel langs de Nieuwe Zuiderlingedijk terug. Je passeert Fort bij Asperen, een indrukwekkende sluis en oude bunker.

Fietsen: De Lingewaalroute van 42 kilometer komt langs het fort.

Tussenstop: De horeca van het GeoFort, WereldPan, heeft een gezellig terras naast de speeltuin waar kinderen kunnen klimmen en klauteren. Een lekker plekje voor pannenkoeken.

(foto GeoFort © GeoFort)

Handig om te weten

In de winter zijn de meeste forten gesloten. De hoofdbewoners zijn dan de vleermuizen, die er hun winterslaap houden. De forten sluiten hun deuren in september om ze in april weer te openen voor publiek. Ieder jaar wordt het weekend van de opening gevierd met uiteenlopende activiteiten. Wil je de Hollandse Waterlinies gaan verkennen en ook de forten bezoeken? Plan je bezoek goed. Kijk naar de openingstijden, zoek de vaartijden van de tussenliggende pontjes op en bekijk wanneer de horeca geopend is.

Overzicht

Ontdek ook deze plekjes:

Ook leuk om te lezen